Մարտունու ավանդույթներից

Տեառնընդառաջը Մարտունիում

  

Փետրվարի 14-ին Հայ Առաքելական Եկեղեցին նշում է 40-օրական Հիսուսին Աստծո տաճարին ընծայաբերման տոնը`Տեառնընդառաջը:

Իր մեջ նաև ժողովրդական բնապաշտական ավանդույթի տարրեր է պարունակում տոնը` բուն եկեղեցական ծիսակարգինու խորհրդանշմանը զուգադրելով Երկրի ընդերքի ջերմացման, նոր կյանքի սկզբնավորմանը պատրաստ լինելուհիշատակումը: Սա բնավ չի հակադրվում քրիստոնեական արարողակարգին, այլ ընդհակառակը` ժողովրդական գեղեցիկսովորույթները տոնի գեղեցիկ բաղկացուցիչն են դարձել:

Մարտունու տարածաշրջանի եկեղեցիներում ևս Տեառնընդառաջի տոնակատարությունն սկսվեց դեռևս նախօրեին. քանիոր եկեղեցական օրացույցն սկսվում է երեկոյան ժամերգությունից հետո, ուստի փետրվարի 13-ի երեկոյան արդեն իսկկատարվում է նախատոնակ: Իսկ տոնական ժամերգության ավարտին եկեղեցու աշտանակից վառված ջահովբոցավառվում է Տեառնընդառաջի խարույկը: Նման խարույկներ վառվում են թե եկեղեցիների բակերում, թե մարդկանցտների բակերում: Իսկ խարույկի վրայով առաջինը ցատկում են նորապսակները: Իսկ արդեն բուն տոնի օրը` փետրվարի14-ին, Սբ. Պատարագի մատուցումից հետո կատարվում է նորապսակների և մանուկների օրհնության կարգ, քանի որԱմենայն Հայոց Կաթողիկոսի օրհնությամբ Տեառնընդառաջը հռչակվել է նաև ընտանիքի տոն: Տոնի մասինմանրամասները տես նաև այստեղ:

Մարտունու ճաշատեսակներ

Կանեփով պատրաստվող հայկական ազգային բազմաթիվ կերակրատեսակներ կան, որոնց բաղադրատոմսերնաստիճանաբար մոռացության են մատնվում, քանի որ կանեփի մշակումը՝ որպես թմրանյութի, արգելված է:

Կանեփով ճաշատեսակները հատկապես մեծ տարածում ունեն Գեղարքունիքի մարզի Մարտունու տարածաշրջանում, ուրմեկ ճաշատեսակի մեջ մի քանի կիլոգրամ կանեփ են օգտագործում:

Կանեփից են ստանում մարիխուաննա թմրանյութը, որին Հայաստանում անվանում են պլան:

Մարտունու տարածաշրջանում ամեն տարի` ամռան 2-րդ կեսին, ոստիկանությունը իրականացնում է «Կանեփ-կակաչ»համալիր միջոցառումը, որի ժամանակ ստուգումներ են իրականացվում բնակիչների հողամասերում և ոչնչացնումկանեփը՝ որպես թմրանյութ՝ հաշվի չառնելով, որ այն հաճախ կերակուր պատրաստելու համար է աճեցվում:

Գեղարքունիքի մարզի Մարտունու ոստիկանության բաժնի պետ Գուրգեն Գինոյանն ասում է, որ վերջին 10 տարիներիընթացքում 90 տոկոսով կրճատվել է կանեփի մշակումը: Նախկինում տարեկան մինչև 10 տոննա կանեփի ցողուն էինոչնչացնում, հիմա՝ միայն 1 տոննա:

Գինոյանը նշում է, որ Հայաստանում մշակվող կանեփի մեջ թմրանյութի պարունակությունը մի քանի անգամ քիչ էկրասնոդարյան կանեփից: Այսուհանդերձ` ոստիկանության հակականեփյան պայքարի հետևանքով ոչնչացվում են նաևսննդի մեջ կիրառելու նպատակով մշակվող կանեփի ցողունները:

«Բակերում ստուգում ենք, եթե կանեփ շատ կա, արդեն կասկածելի է,- ասում է Գինոյանը,- բացի այդ` թմրանյութի համարկանեփ մշակողներն այն հատուկ խնամում են»:

Սակայն բնակիչներն ասում են, որ կանեփ իրենք հատուկ չեն ցանում և մշակում, կանեփի սերմերը քամին է տարածում:Մեկ կանեփի ցողունից հաջորդ տարի մի քանի տասնյակ և ավել ցողուն կարող է աճել:

«Գարունը բացվում է, կանեփն ինքն իրեն աճում է կարտոֆիլի հետ, եթե կարտոֆիլը մշակում եմ, ուրեմն նաև կանեփն եմմշակում,- ասում է մարտունեցի 71-ամյա Հայկանուշ տատը,- չնայե՞մ, որն է շոխի ու քաշեմ դեն նետեմ (շոխի ասում ենայն կանեփին, որը հատիկներ չունի, այլ՝ միայն տերևներ)»:

Մարտունեցի Մաքսիմ Խաչատրյանին մի քանի տարի առաջ ոստիկանությունը բերման է ենթարկել, քանի որ նրահողամասում մի քանի տասնյակ ցողուն կանեփ է եղել: Նրան զգուշացրել են, որ կանեփ այլևս չմշակի և բաց թողել, այդպահից ի վեր նրա հողամասում այլևս կանեփ չի մշակվում, իսկ ձմռանը կանեփով ճաշատեսակներ պատրաստելու համարնրա կինը` տիկին Սոֆիկը, շուկայից է գնում 1 կիլոգրամը 1500 դրամով: «Առաջ ամեն շաբաթ կանեփով ճաշ էի եփում,հիմա ձմռանը առիթից առիթ քյուֆթա եմ անում, աղանձ էլ միայն զատիկին, էդքան կանեփ առնելը թալան է»,- ասում էտիկին Սոֆիկը:

Երբ «Անկախի» թղթակիցը փորձեց լուսանկարել Մաքսիմ Խաչատրյանի բակի միակ կանեփի ցողունը, որը ծառերի ներքոաննկատ էր աճել, Խաչատրյանը, հուզմունքից դողալով, սարսափած վազեց և այն պոկեց հողից ` գոռալով, որոստիկանության հետ խնդիրներ ունենալ չի ուզում:

Հայկանուշ տատն էլ ասում է, որ եթե անգամ իրեն կալանավորեն, միևնույն է, կանեփ է մշակելու. «Էլ ի՞նչ տուն, որ մի 10կիլո կանեփ չունենաս ու ձմռանը մի քանի անգամ ճաշ չեփես»:

Մարտունիում կանեփով բորշ են եփում՝ ճաշի վրա ջրի փոխարեն կանեփի հյութ են լցնում: 6 հոգու համար նախատեսվածճաշին ավելացնում են 1 կգ աղացած կանեփի հյութը` ջրով բացված:

Իսկ կանեփով քյուֆթան (նաև կանեփով տոլմա են կոչում) պարունակում է ձավար, կարմիր պղպեղ, թթու կաղամբ, որըեփում են 2 կգ աղացած կանեփի հյութով:

Մարտունիում մեծ տարածում ունի նաև աղանձը, որը կրակի վրա բոված ձավարի և կանեփի խառնուրդն է: Հատկապեսզատիկին ամեն տանը պարտադիր է աղանձ պատրաստելը:

Փոքրերի ատամհատիկին (առաջին ատամը դուրս գալու ծես) ևս կանեփ են օգտագործում. հատիկ անունով կերակուր ենպատրաստում՝ խաշած լոբիով, ոլոռով, ձավարով, կանեփով:

Սեդա տատն էլ պատմում է, որ երբ իրենք երիտասարդ էին, ոչ միայն ամեն օր կանեփով ճաշ էին պատրաստում, այլևկանեփն օգտագործում էին որպես մաշկի խնամքի պարագա և դեղամիջոց:

Աղացած կանեփի մնացուկը, որը ճաշի մեջ չի օգտագործվում, երիտասարդ աղջիկները քսում էին իրենց դեմքին, որիշնորհիվ մաշկը սպիտակում է, մնում թարմ ու երիտասարդ: Ճաքճքված մաշկը փափկեցրել են՝ վրան աղացած կանեփիխյուս քսելով: Հիվանդություններից էլ միզակապությունն են բուժել կանեփի ձեթով: